Cách viết mở bài NLVH đơn giản. Người ta thường nói “Đầu xuôi thì đuôi lọt”. Khởi đầu tốt giúp cho công việc sau đó thuận lợi hơn. Viết bài văn nghị luận văn học cũng vậy, mở bài đúng – hay sẽ tạo ấn tượng tốt cho người đọc, người chấm. Tuy nhiên không phải với ai cũng có thể mở bài tốt nếu không nắm được yêu cầu và cách viết. Để giúp các em học sinh viết được mở bài trước hết là đúng (sau đó tới hay) chúng tôi gửi đến các em cách mở bài đơn giản nhất – mở bài dựa vào thông tin tác giả tác phẩm.
1. Yêu cầu của mở bài:
Mở bài thường được viết
thành một đoạn (khoảng 4 – 6 câu) và giới thiệu được vấn đề cần nghị luận.
2. Cách viết mở bài dựa vào thông tin tác giả, tác phẩm
Hiện nay các tài liệu giới thiệu rất nhiều cách viết mở bài. Trong bài viết
này chỉ hướng dẫn viết mở bài dựa vào thông tin tác giả tác phẩm.
Cách viết này có ưu điểm là dễ viết. Bất cứ đề nghị luận văn học nào cũng
có thể sử dụng được. Nhưng có hạn chế buộc người viết phải nhớ một số thông tin
về tác giả, tác phẩm.
a. Các thông tin cần biết:
- Tác giả:
+ Vị trí – vai trò trong nền văn học (nhà thơ Thanh Hải: người có công xây nền
văn học cách mạng ở miền nam từ những ngày đầu),
+ Phong cách sáng tác (nhà thơ Hữu Thỉnh: viết nhiều và viết hay về cuộc sống,
con người ở làng quê, về mùa thu),
+ Thể loại (Nguyễn Thành Long: chuyên viết truyện ngắn và kí),
+ Đề tài (nhà thơ Chính Hữu: chuyên viết về người lính và chiến tranh)
Lưu ý: Không phải tác giả nào cũng có tất cả các thông tin trên. Và cũng chỉ
cần hai hoặc ba thông tin là đủ để viết. Không cần thông tin về năm sinh – năm mất,
quê quán, tên thật...
- Tác phẩm:
+ Năm sáng tác
+ Hoàn cảnh ra đời của tác phẩm
- Chủ đề của tác phẩm (đoạn trích), chủ đề của đoạn thơ, văn cần nghị luận.
b. Cấu trúc của mở bài: theo trình tự sau:
- Giới thiệu tác giả: sử dụng hai hoặc ba thông tin
- Giới thiệu tác phẩm: gọi tên tác phẩm, có thểm thêm vào trước đó năm ra đời
hoặc hoàn cảnh sáng tác.
- Giới thiệu chủ đề của tác phẩm
- Giới thiệu vấn đề nghị luận
c. Một số ví dụ
Ví dụ 1: Phân tích bài thơ Đồng chí của Chính Hữu.
Chính Hữu là nhà thơ quân đội trưởng thành trong kháng chiến chống Pháp (1).
Thơ ông chủ yếu viết về người lính và chiến tranh với lời thơ đặc sắc, cảm xúc
dồn nén (2). Ra đời năm 1948, “Đồng chí” là một trong những tác phẩm tiêu biểu
nhất của Chính Hữu (3). Bài thơ ngợi ca tình đồng chí, đồng đội thiêng liêng, gắn
bó thời kì đầu cuộc kháng chiến (4).
(Câu 1 và 2 giới thiệu tác giả: vị trí – vai trò, đề tài và phong cách sáng
tác; câu 3 giới thiệu tác phẩm: năm sáng tác và gọi tên tác phẩm; câu 4 giới
thiệu vấn đề nghị luận)
Nếu đề yêu cầu nghị luận 7 câu thơ đầu của bài thơ thì câu 6 sẽ nêu chủ đề
của 7 câu thơ đầu:
Chính Hữu là nhà thơ quân đội trưởng thành trong kháng chiến chống Pháp (1).
Thơ ông chủ yếu viết về người lính và chiến tranh với lời thơ đặc sắc, cảm xúc
dồn nén (2). Ra đời năm 1948, “Đồng chí” là một trong những tác phẩm tiêu biểu
nhất của Chính Hữu (3). Bài thơ ngợi ca tình đồng chí, đồng đội thiêng liêng, gắn
bó thời kì đầu cuộc kháng chiến (4). Đặc biệt, bảy câu thơ đầu của bài thơ sẽ
giúp người đọc hiểu hơn cơ sở hình thành tình đồng chí động đội của những người
lính thời kì kháng chiến chống Pháp. (5)
Ví dụ 2: Cảm nhận về nhân vật ông Sáu trong đoạn trích Chiếc
lược ngà của Nguyễn Quang Sáng.
Nguyễn Quang Sáng là nhà văn Nam Bộ (1). Truyện của ông hầu như chỉ viết về
cuộc sống con người Nam Bộ trong chiến tranh và sau hòa bình (2). Ra đời năm
1966, trong thời kì cuộc kháng chiến chống Mỹ đang diễn ra quyết liệt, “Chiếc
lược ngà” là tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Quang Sáng (3). Truyện ngợi ca tình
cha con, tình đồng chí của những người cán bộ cách mạng – cũng là tình người
trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh (4). Cũng như bé Thu, nhân vật ông Sáu
trong truyện đã để lại cho người đọc rất nhiều ấn tượng đẹp, đặc biệt là tình
thương yêu con vô bờ bến (5).
(Câu 1 và 2 giới thiệu tác giả, câu 3 giới thiệu tác phẩm, câu 4 khái quát chủ
đề tác phẩm, câu 5 nêu lên vấn đề cần nghị luận).
3. Lưu ý về Vấn đề cần nghị luận
- Nghị luận văn học, có thể:
+ Nghị luận về nội dung như: vẻ đẹp và cảm xúc của nhà thơ trước mùa xuân
thiên nhiên đất nước trong ba khổ thơ đầu của Mùa xuân nho nhỏ (Thanh Hải), nghị
luận nhân vật văn học (trong toàn bộ văn bản hoặc trong đoạn trích đã cho)
+ Nghị luận về nghệ thuật như tình huống truyện, chi tiết ‘cái bóng” trong
Chuyện người con gái Nam Xương...
- Những vấn đề nghị luận văn học thường gặp:
+ Tác phẩm văn học. Ví dụ: Phân tích bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu. Cảm
nhận về tình cha con qua truyện ngắn “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng
=> Nếu gặp những dạng đề như thế này, thì vấn đề nghị luận là NỘI DUNG KHÁI
QUÁT CỦA TÁC PHẨM.
+ Nhân vật văn học/ nhân vật trữ tình. Ví dụ: Cảm nhận của em về nhân vật
anh thanh niên trong “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long... Hình ảnh anh bộ độ
cụ Hồ thời kì kháng chiến chống Pháp qua bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu… Nếu
gặp những dạng đề như thế này, thì vấn đề nghị luận là ĐẶC ĐIỂM, TÍNH CÁCH NỔI
BẬT CỦA NHÂN VẬT.
+ Nếu là đoạn trích/ đoạn thơ thì phải giới thiệu được khái quát nội dung của
đoạn trích/đoạn thơ đó. Nếu là một đoạn thơ ngắn, thì nên trích dẫn thơ.
+ Nếu là chi tiết nghệ thuật. Ví dụ: Chi tiết “chiếc bóng” trong “Chuyện
người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ thì phải giới thiệu được chi tiết được
đó ở trong phần mở bài.
+ Nếu là một nhận định. Ví dụ: Bàn về truyện ngắn, có ý kiến cho rằng: Qua một nỗi lòng, một cảnh ngộ, một sự việc của nhân vật, nhà văn muốn đối thoại với bạn đọc một vấn đề nhân sinh. Trình bày suy nghĩ của em về ý kiến trên. => Phải giới thiệu được nhận định ở phần mở bài.